Game of Thrones Afrika

 Yazımızın konusunun Game of Thrones dizisiyle pek alakası olmasa da anlatmak istediğimiz mevzu en az dizideki kadar hükümdarı, prensesi, prensi, entrikası ve olmazsa olmaz taht kavgalarını içinde barındırmakta olan "Emirlik" müessesi. Eşimle tanışmadan önce Emir deyince aklıma tek gelen kişi Dubai Emiri El Maktum, aklıma tek gelen milletse Araplardı.Meğerse federal cumhuriyet yönetimini benimseyen Nijerya'da da Emirlik kurumu hala güncelliğini ve gücünü korumaktaymış. Üniversitedeyken eşim "Coming to America " filmini tekrar izlemem için ısrar etmiş filmden sonra bana tuhaf gelen sorular sormuştu, ben de pek bir anlam verememiştim. İşlerin ciddiye bindiği ailesinin Nijerya'dan benim ailemle tanışmak için İstanbul'a geleceği hafta pat diye " benim babam sadece iş adamı değil aynı zamanda Emir" demesin mi! İyi hoşta Emir nedir? diye kalakalmıştım. O zamanlar ne olduğunu, nasıl bir gücünün, nasıl bir saygınlığının olduğunu idrak edemesemde Nijerya'ya taşınınca bunun farkına varmam uzun sürmedi. Gerçi İstanbul düğünümüze gelen Nijeryalı arkadaşların babanın önünde yerlere kadar eğilmesi "onunla nasıl aynı masaya otururuz saygısızlık olur" demeleri az çok fikir vermişti bana ama buraya taşınınca taşlar yerine oturdu.

Nijerya; iç işlerinde bağımsız dış işlerinde başkent Abuja'ya bağlı 36 eyaletten oluşan federal bir cumhuriyet. İngiliz sömürgesi gelmeden önce Müslüman Kuzey kısmı Emirlik sistemiyle yönetilirken, kabile sistemiyle tabiri caizse ilkel bir şekilde yaşayan Güney kısmı devletsiz başı boş bir halde hayatına devam ediyormuş. Bu başı boşluktan yararlanarak Güneydeki halkları rahatça köleleştirmiş İngilizler. Kuzeydeki halk ise 1804 Cihad'ından beri düzenli bir devlet yapısına sahipmiş. İngilizler gelip Kuzeydeki yapıyı topyekun kaldıramayacaklarını anlayınca hali hazırdaki sisteme alternatif olarak eyalet yönetimini getirmişler ve valilerle Emirlerin ortak çalışmasını istemişler. Başlarda Emirlerin gücü valilerinkinin önüne geçsede İngilizlerin hem maddi hem manevi desteğiyle valiler Emirlerin gücünü günden güne devralmış. Emirlik nerdeyse sembolik bir kurum haline gelmiş. Günümüzde de valilerin gücü Emirleri gölgede bıraksada halkın Emirlere olan saygısı ve güveni sebebiyle ülkedeki büyük seçimler öncesinde her başkan adayı her bölgenin Emirini ziyaret ederek desteğini almaya çalışıyor. Emirler direk olarak taraflarını belli etmeyip politikadan uzak durmaya çalışsalarda halk yinede onların tavırlarını gözlemleyip oylarını o yönde kullanıyor.

Kona Emiri Sanusi Lamido**

Ufak çaptaki bu politik güçlerinin yanı sıra Emirler sosyal devlet anlayışını Nijerya'da yaşatmaya çalışıyor. Ne yazık ki Nijerya'da sağlık, eğitim ve toplu taşıma hizmetleri oldukça yetersiz; 24 saat kesintisiz elektrik ve su sadece aşırı elit tabakanın ulaşabileceği nimetler arasında. Emirler de kendi eyaletlerinde yaptırdıkları ya da destek oldukları hastane ve okullarla halkın ihtiyaçlarını gidermeye çalışıp saraylarındaki aşevleriyle her gün binlerce kişinin boğazından sıcak yemek geçmesini sağlıyorlar. Dini bayramlar ve dini günler Türkiye'deki gibi takvimle belirlenmiş değil. Ay'ın hareketlerine bağlı olarak Ramazan'ın başlangıcına ve bitişine Emirlerin başı olan Sokoto Sultan'ı karar veriyor. Cuma namazlarında ve dini bayramlarda Emirlerin konuşma yapması, yeri gelince İmam olarak cemaate namaz kıldırması da Emirlerin görevleri arasında yer alıyor. Peki ülkedeki 21 eyalette varlığını sürdüren Emirler nasıl seçiliyor? Çok eski zamanlardan itibaren her eyalette kendine has emir seçme konseyi (king makers) bulunuyor. Bu konsey eskiden asil ailelerin üyeleri arasında Emirlik vasfı en ağır basan kişiyi direk Emir olarak atarken konseyin gücünün azalmasıyla bu atamayı tek başlarına yapamaz hale gelmişler. Yeni sisteme göre konsey asil ailelerden 3-4 ismi belirleyerek eyaletin valisine bildiriyor, valide kendi politik düşüncesine en yakın kişiyi ya da kendisine en çok rüşvet veren kişiyi Emir olarak atıyor, bu da bir yerde Emirlere duyulan eski saygıyı azaltıyor. Ülkenin en güçlü ve en medyatik Emiri Sanusi Lamido bile vali tarafından atanmış. Emir olmadan önce Nijerya Merkez Bankası'nın müdürlüğünü yapan Sanusi, dönemin başkanı Goodluck Jonathan'ın yaptığı yolsuzlukları medayaya yansıtınca Goodluck'ta onu kovmuş. Dönemin Kano Valisi Goodluck'ın ezeli düşmanı olunca Sanusi'yi Emir yapmış. Sanusi'nin babası da eskiden Emir imiş ama eğer bu politik oyunlar olmasaydı belki o değil de kardeşlerinden birisi ya da diğer asil ailelerin oğullarından birisi Emir olabilirdi demek ki neymiş politik bağlantılar önemli!😅

Kano Emiri Sanusi Lamido

 Emirlerin nasıl seçildiğine açıklık kavuşturduğumuza göre sıra Emirlerin günlük yaşantısına ve saray protokollerine geldi. Nijerya'da da birçok Müslüman ülkede olduğu gibi çok eşlilik Müslümanlar için yasal, hal böyle olunca hemen hemen bütün Emirler çok eşli. Hatta bazı Emirliklerde hala cariye kavramı yürürlükte ama öyle her istedikleri kadını cariye olarak alamıyorlar; ailesinin köle ya da cariye soyundan gelmesi gerekiyor. Eşimin dedesinin babasının yüzlerce cariyesi varmış, zaten adam kız alarak eyaleti feth etmiş. Akrabalık ilişkileri sebebiyle diğer asil ailelerde dedenin sözünden çıkmamış ve dede de bölgenin tek hakimi olmuş, şehrede feth edilen anlamına gelen "Jalingo" adını vermiş. Tabi güç taht vs güzel işler ama yüzlerce kadın insanın gözünü korkutuyor, Allahıııım eşim büyük dedesine çekmesin amin😄 

Kano Sarayı ve Dogariler

Kano Sarayı

Bu yazımda saray hayatının selamlık kısmına yer vereceğim, harem kısmı inşaAllah sonraki haftalara. Nijerya mimarisi Osmanlı mimarisine oldukça uzak olduğu için ben saray deyince aklınıza Topkapı tarzında bir yer gelmesin. Afrika halkı göçebe hayatı bizim kadar erken terk edemediği için tarihi eser, saray ya da ibadethane bulmak oldukça güç. Şehirdeki modern binaları bir kenara bırakırsak halkın hala mimariye pek önem verdiğini söyleyemeyiz. Şehir merkezinden uzaklaştıkça betonarme evlerin yerini kerpiç ya da teneke evler alıyor. Hal böyle olunca Saray kavramından da bir Topkapı ya da Buckingham beklememek lazım. Sarayların mimarisi şehirden şehire farklılık göstersede genel yapı itibariyle birbirlerine benziyorlar. Sarayı genel hatlarıyla özetlemek gerekirse sadece Emir'in kullanımına ait olan büyük bir bina, Emir'in oğullarının kaldığı ayrı bir bina, her Emir'in eşine tahsis edilen ayrı ayrı binalar, misafirlerin ve halkın kabul edildiği misafirhane, her gün en az 3 öğün yemek pişirilip fakire fukaraya dağıtıldığı aşevi olarak özetleyebiliriz. Her sarayda olduğu gibi bu saraylarda da ast üst ilişkisi ve görev dağılımı çok önemli. Emir'in şemsiyesini kimin tutacağı, gelen misafiri kimin haber vereceği, Emir bir programa katılamayacaksa kimin onu temsil edeceği hep belli. Saraydaki bazı alt kademe ve üst kademe görevlileri özetleyecek olursak; 
*Dagari: Kırmızı giyen adamlar, Emir'in polis gücü diyebiliriz, Osmanlı'daki Kapıkulu Askerlerini çağrıştırdı bana, Emir'in olmazsa olmazı büyük Güneş şemsiyesini tutan kişi de Dagariler arasından seçilir. Bizim düğünümüzede çok fazla sayıda Dagari katılmıştı, düğünde oturacağımız yeri elleriyle kontrol edip bizi öyle oturtmuşlardı baya garibime gitmişti. Aynı zamanda Emir ya da Emir'in oğulları otururken, arabaya binerken etrafını sarıp kişinin oturup kalkarken görülmesini engelliyorlar, bize de yapmışlardı o da baya garibime gitmişti.

Dogari

Resmi Tören sırasında Dogariler

*Zagi: Elit polis gücü, Dagarilere oranla daha yetenekli, daha güçlü kişiler. 
*Sallama: Selamın Aleyküm'den ismini alan, misafir geldiğinde Emir'i haberdar eden kişi.
*Danmori: Saraydaki ayak işlerini yapan, soyları kölelere dayanan hizmetliler.
*Sarkin Father: Kelime karşılığı Kral Baba anlamına gelir, saraydaki protokol işlerinin şefidir, Dagariler arasından seçilir, saraydaki çalışanların görev dağılımını o yapar, önemli törenlerde protokol oturma düzenini o ayarlar.
*Shamaki: Başta Emir'in atları olmak üzere saraydaki atların bakımıyla ilgilenen kişi. Asil ailelerde at sahibi olmak çok önemli, dini ve resmi törenler için atların saçları tek tek örülüp günün konseptine bağlı olarak özel kumaşlarla ve metal takılarla atlar süslenir. Özellikle bayramlarda Emir ve ailenin erkek üyeleri kendi atlarıyla halkı selamlar. Bayramların yanı sıra her cuma namazdan önce Emirlerin konuşma yapması gelenektir, genelde camiye bu süslü atlarla giderler. Bazı Emirliklerde erkek aile üyelerinin yanı sıra kadınlarda kendilerine ait atlara binerek resmi törenlere katılabiliyorlar ama bizim Emirlikte kadınların ata binmesini pek hoş karşılamıyorlarmış, eşim "eski köye yeni adet getirme" dedi ama ben getirmeye niyetliyim kahrolsun cinsiyetçi yaklaşımlar😎💪

Tören kıyafetleri içinde bir Prens

*Wawansarki: Saray soytarısı, evet yanlış okumadınız o filmlerde gördüğümüz saray soytarıları hala Nijerya'da varlıklarını sürdürüyor. Bizim Emirlikte de varmış, kayınpederim ne zaman sinirli ya da mutsuz olursa onu güldürebilmek için elinden geleni yapıyormuş. Keşke Fulani dilini bilseydim de ben de soytarıyla kendimi mutlu edebilseydim🙈
*Dolekki: Emir'e övgüler yağdırıp, methiyeler düzen kişi. Bizim düğünümüze de katılmıştı bana sürekli Chubado ile başlayan anlayamadığım ama iyi olduğuna inandığım inanmak istediğim cümleler kurup durmuştu.😂
*Gangan Fada: Çoğunluğu davullardan ve bizdeki zurnaya benzeyen üflemeli çalgılardan oluşan bando takımı.
Yukarıda anlattığım görevliler saraydaki alt kademe görevlileri oluşturuyor. Saraydaki üst kademe görevlileri sayacak olursak:
*Majidad: Tabiri caizse Emir'in sağ koludur ya da eşimin tabiriyle Emir'in Pargalı İbrahim'i 😄
*Waziri: Emir'in başbakanı. Osmanlı'daki vezirin birebir aynısı tek fark Wazir'in Osmanlı'daki gibi Enderun'dan yetişen biri değil aileden birisi olması. Genellikle Waziri görevine Emir'in erkek torunu ya da kız kardeşinin oğullarından biri atanıyor.
*Galadima: Waziri'den sonra en yetkili kişi, Emir'in katılamayacağı törenlere temsilcisi olarak iştirak eder.
*Tafida: Emirliğin Dış İşleri Bakanı, Emirlik eski zamanlarda ülkedeki yönetim biçimi olduğu için her kademedeki devlet memurunu kendi bünyesinde barındırıyor. Bizde soyadımızı bu mevkiden alıyoruz, eşimin babası ve büyük dedesi Emir iken dedesi Tafida olarak görev yapmış.
*Jakada: Büyükelçi, Emirliği başka Emirliklerde ya da eyaletlerde temsil eden kişi.
*Modaki: Genelkurmay başkanıyla eş değer.
*Chiroma: Veliaht prens, Emir tarafından belirleniyor ama eğer Emir'in belirlediği kişi Konsey tarafından yeterli  görülmezse yerine başkası aday olarak gösterilebiliyor. Ben bizim Emirlik için Malik'i Chiroma atadım😁

Emir arabaya binerken Dogariler etrafını sarar

Sanusi Lamido'nun ilk eşi, bende düğünümüzde bundan giymiştim :)

** Kano Emiri'nin ilk fotoğrafına dikkatli bakarsanız Emir dışında kimsenin ayakkabı giymediğini fark edersiniz. Emirle yürürken ayaklarınızın çıplak olması gerekmektedir keza aynı şekilde Emir'in bulunduğu odada oturmanız gerekiyorsa koltuğa oturamazsınız, halıya oturmanız Emir'den alçakta olmanız gerekmektedir. Bu sebepten ötürü kayınpederimin olduğu ortamda biz hep halıda otururuz :)